نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشآموخته دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2 دانشیار دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 دانشجوی دکترای دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
. صنعت آبزی پروری حدود 2/68% و 5/88% از تولیدات به ترتیب پودر ماهی و روغن ماهی را مصرف میکند (8). بنا به اتفاق نظری که وجود دارد منابع پروتئین و روغن در غذای ماهیان احتیاج به جایگزینی دارد، تا بتوان به تولیدات پایدار صنعت آبزیپروری کمک نمود (11). پودر ماهی به علت دارا بودن تعادل اسیدهای آمینه مناسب به میزان زیاد صنعت غذای آبزیان را به خود وابسته ساخته است. اما به علت کاهش صید ماهی از دریا، به تدریج پودر ماهی به منبع گران قیمتی تبدیل شده است. بنابراین استفاده از پروتئینهای گیاهی مانند پودر سویا جهت توسعه تولید غذای ماهی با قیمت پایین گسترش پیدا خواهد کرد. غذاهای آبزیانی که بر پایه پروتئینهای گیاهی هستند غنی از فسفر هستند (7). اما 70 درصد فسفر در گیاهان به صورت فیتات است که
|
برای ماهیان قابل جذب نیست (23). در نتیجه فسفر غیرآلی قابل حل و فسفر سلولی (فسفر باند شده در نوکلئیک اسید، پروتئینهای فسفری، فسفولیپیدها و فسفر باند شده با قندها) 30 درصد باقی مانده میزان فسفر هستند. به دلیل غلظت بالای گروههای فسفات با بار منفی، پیوندهای فیتات با یونهای معدنی مثبت شبیه پتاسیم (k)، کلسیم (ca)، روی (zn)، آهن (fe)، مس (cu)، منگنز (mg) کمپلکس با قابلیت جذب پایین تشکیل داده است (26). جدا از مواد معدنی ذکر شده، فیتات همچنین با پروتئینها و اسیدهای آمینه نیز پیوند (کمپلکس) برقرار میکند. آمینهای موجود در کناره زنجیره آمینواسید موجب بوجود آمدن پیوند پروتئین- فیتات و موجب کاهش قابلیت هضم پروتئینها میشود. فیتاز یک آنزیم ویژه برای هیدرولیز کردن فیتات است. این آنزیم در دستگاه گوارش بسیاری از حیوانات وجود دارد، اما میزان آن به طور طبیعی پایین است و یا در حیوانات تک معدهای وجود ندارد در نتیجه قابلیت هضم فیتات کاهش مییابد و پس از آن دسترسی به مواد معدنی، پروتئینها و اسیدهای آمینهها در جیرههای غذایی بر پایه پروتئینهای گیاهی به طور معنیداری کاهش مییابد (32).
ترکیب فیتات- فسفر دفع شده در آب شیرین میتواند توسط میکروارگانیسم تجزیه شده و فسفر آن آزاد شود و موجب شکوفایی بعضی از جلبکها شود (22).
با استفاده از فیتاز در جیرهها میتوان دسترسی به مواد معدنی و اسیدهای آمینه را افزایش داد. همچنین با این کار فسفر آزاد شده در داخل آب که موجب آلودگی و شکوفایی پلانکتونها میشود، کاهش مییابد. بنابراین جایگزین کردن پودرماهی با پودر سویا به همراه افزودن مکمل فیتاز یکی از اهداف اقتصادی در صنعت آبزی پروری است. به اثبات رسیده که افزودن فیتاز در جیرهای غذایی که بر پایه پروتئینهای گیاهی هستند قابلیت هضم مواد مغذی و مواد معدنی را افزایش میدهد (7).
در گذشته هدف از پرورش ماهیان خاویاری تولید خاویار بوده است، اما به تازگی و طی دهه گذشته علاقه فزایندهای برای پرورش این ماهیان جهت تولید گوشت به وجود آمده است. اطلاعات زیادی در مورد جیره غذایی مناسب برای ماهیان خاویاری وجود ندارد و تا به حال جیره غذایی استانداردی که کاملاً مناسب و مخصوص این ماهیان باشد ساخته نشده است. بیشتر پرورش دهندگان ماهیان خاویاری از جیرههای تجاری موجود خصوصاً جیرههای غذایی آزاد ماهیان استفاده میکنند (20). این جیرههای غذایی هزینه بالایی دارند و خیلی برای ماهیان خاویاری مناسب نیستند (33).
اطلاعات پایه در مورد قابلیت هضم منابع پروتئینی برای ماهیان یک پیش فرض ضروری نه فقط برای طراحی و فرموله کردن یک جیره غذایی مناسب بلکه همچنین برای تنظیم کردن و کنترل ضایعات آبزی پروری ضروری است (2 و 34). روشهایی که برای تعیین قابلیت هضم به کار میروند غالباً از طرق استفاده از یک نشانگر بیاثر در جیره غذایی (9، 23 و 32) و جمعآوری مدفوع ماهی (10 و 30) صورت میگیرد. اکسید کروم (Cr2O3) یک نشانگر بیاثر است که به طور معمول در تعیین قابلیت هضم مورد استفاده قرار میگیرد (9).
با توجه به اهمیتهای ذکر شده در ارتباط با استفاده از پودر سویا و آنزیم فیتاز در جیره غذایی ماهیان، هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر جایگزین کردن پودر ماهی با پودر سویا بر قابلیت هضم پروتئین، انرژی و ماده خشک و همچنین برخی از عناصر لاشه فیل ماهیان جوان و بررسی اثر افزودن آنزیم فیتاز در جیره غذایی بر پارامترهای مورد اندازهگیری بوده است.
مواد و روش کار
این آزمایش به مدت 8 هفته در مرکز تحقیقات آبزیپروری گروه شیلات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گرگان انجام شد. فیل ماهیان جوان از مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی تهیه شده و ابتدا با استفاده از جیره تجاری مورد تغذیه قرار گرفتند. پس از سازگاری ماهیان با شرایط آزمایشگاهی و جیرههای آزمایشی، تعداد 210 قطعه فیل ماهی با میانگین وزن اولیه 16/2±65/80 گرم در هفت تیمار آزمایشی با سه تکرار توزیع شدند. از حوضچههای پرورشی فایبرگلاس فشرده با ابعاد 1×1 متر با عمق 50 سانتیمتر به منظور سازگار نمودن و پرورش ماهیان استفاده گردید. حوضچههای مذکور به میزان 400 لیتر آبگیری شدند و روزانه 80 درصد آب آنها تعویض میشد. برای تامین اکسیژن مناسب در حوضچهها از پمپهای هوادهی و سنگ هوا استفاده شد.
7 جیره آزمایشی با میزان پروتئین و انرژی یکسان که حاوی سطوح مختلف پودر سویا و آنزیم فیتاز بودند، تنظیم گردید (جدول 1). که شامل یک جیره شاهد که حاوی پودر ماهی بود، بدون جایگزینی پودر سویا و آنزیم فیتاز و شش جیره دیگر، حاوی دو سطح جایگزینی 40 و 70 درصد پودر سویا به جای پودر ماهی که هر کدام از این دو سطح جایگزینی شامل سه سطح 0، 1000 و 2000 واحد بینالمللی آنزیم فیتاز بودند.
جدول 1: فرمولاسیون (درصد) و ترکیب شیمیایی (درصد ماده خشک) جیرههای آزمایشی
جیره غذایی ترکیبات جیره |
شاهد |
سویا 40و فیتاز صفر |
سویا 40و فیتاز1000 |
سویا 40و فیتاز 2000 |
سویا 70و فیتاز صفر |
سویا 70و فیتاز 1000 |
سویا 70و فیتاز2000 |
پودر ماهی |
55 |
33 |
33 |
33 |
16 |
16 |
16 |
پودر سویا |
0 |
28 |
28 |
28 |
49 |
49 |
49 |
شیر خشک |
10 |
11 |
98/10 |
96/10 |
12 |
98/11 |
96/11 |
آرد گندم |
18 |
8 |
8 |
8 |
0 |
0 |
0 |
روغن سویا |
10 |
12 |
12 |
12 |
14 |
14 |
14 |
روغن ماهی |
2 |
3 |
3 |
3 |
4 |
4 |
4 |
فیتاز |
0 |
0 |
02/0 |
04/0 |
0 |
02/0 |
04/0 |
مکمل (معدنی1 و ویتامینه2) |
75/1 |
75/1 |
75/1 |
75/1 |
75/1 |
75/1 |
75/1 |
لیزین |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
متیونین |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1 |
5/1. |
5/1 |
5/1 |
ضد قارچ |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
ترکیب شیمیایی جیره (برحسب درصد) |
|||||||
پروتئین |
6/39 |
8/38 |
8/38 |
6/38 |
1/38 |
38 |
9/37 |
چربی |
4/17 |
3/18 |
1/18 |
5/182 |
9/19 |
6/19 |
5/19 |
خاکستر |
2/4 |
9/4 |
8/4 |
8/4 |
1/5 |
9/4 |
3/5 |
فسفر |
19/1 |
82/0 |
80/0 |
84/0 |
63/0 |
65/0 |
65/0 |
کلسیم |
28/2 |
32/1 |
28/1 |
30/1 |
70/0 |
68/0 |
70/0 |
منیزیم |
20/0 |
22/0 |
21/0 |
20/0 |
24/0 |
22/0 |
24/0 |
انرژی خام (کالری بر گرم) |
8/4 |
8/4 |
8/4 |
8/4 |
8/4 |
8/4 |
8/4 |
1- هر کیلوگرم مکمل معدنی شامل: 18 میلیگرم روی؛ 6/0 میلیگرم ید، 8/7 میلیگرم منگنز؛ 5/0 میلیگرم کبالت؛ 15/0 میلیگرم سلنیوم؛ 8/1 میلیگرم مس؛ 12 میلیگرم آهن.
2- هر کیلوگرم مکمل ویتامینه شامل: 1800 واحد بینالمللی ویتامین A ؛1200 واحد بینالمللی ویتامین D3 ؛120 میلیگرم ویتامین E ؛ 24 میلیگرم ویتامین B12؛ 15 میلیگرم ریبوفلاوین؛ 90 میلیگرم نیاسین؛ 27 میلیگرم اسیدپانتوتنیک؛ 3 میلیگرم منادیون؛ 8/4 میلیگرم اسیدفولیک؛ 9 میلیگرم پیردوکسین؛ 9 میلیگرم تیامین؛ 48/0 میلیگرم بیوتین؛ 360 میلیگرم کولین کلراید؛ 24 میلیگرم کوبالامین؛ 156 میلیگرم اسیداسکوربیک، 90 میلیگرم اسیدنیکوتینیک؛ 72 میلیگرم اینوزیتول؛ 15 میلیگرم آنتیاکسیدانت.
به منظور تهیه جیرههای آزمایشی، ابتدا مواد اولیه خشک کاملاً با هم مخلوط شدند و بعد روغن به آنها اضافه شد. سپس آب تا مقداری که مخلوط حالت خمیری به خود بگیرد، اضافه گردید. خمیر حاصل از یک چرخ گوشت با قطر صفحه 4 میلیمتر عبور داده شده که به صورت رشتهای در آمدند، پلتهای خارج شده از چرخ گوشت روی پلاستیک گسترده شدند و در دمای اتاق کاملاً خشک شدند. در طول مدت خشک شدن، غذاهای پلت شده مرتب به هم زده میشدند تا به صورت یکنواخت مخلوط شوند. پس از خشک شدن، جیرههای غذایی در کیسههای پلاستیکی ضخیم بستهبندی و شمارهگذاری شدند و تا زمان مصرف در دمای 30- درجه سانتیگراد نگهداری اطمینان از ترکیب شیمیایی جیرههای ساخته شده نمونهای از هر یک از آنها در آزمایشگاه مورد تجزیه قرار گرفت. جیرهها تا حد سیری ظاهری در دو نوبت به ماهیان خورانده شد. زمان انجام آزمایش از تاریخ 15/2/89 الی 11/4/89 بوده است و دوره نوری به طور طبیعی برقرار گردید (به طور میانگین 5/13 ساعت روشنایی و 5/10 تاریکی).
فاکتورهای فیزیکوشیمیایی مانند درجه حرارت، pH و اکسیژن محلول به صورت روزانه با استفاده از دستگاه (HURIBA, Japan) اندازهگیری میشد. در طول دوره آزمایش، میانگین دما، اکسیژن و pH به ترتیب 4/1±12/23 درجه سانتیگراد، 5/0±6 لیتر/میلیگرم و 1/0±73/8 بود.
برای تعیین قابلیت هضم در ابتدای هفته هفتم مقدار 5 گرم در کیلوگرم اکسیدکروم به جیره اضافه شد و برای سازگاری ماهیان پرورشی با جیره جدید به مدت 1 هفته ماهیان با این جیره مورد تغذیه قرار گرفتند و در آغاز هفته هشتم به مدت 1 هفته مدفوع تازه ماهیان 5/0 ساعت بعد از غذادهی از کف حوضچهها به خارج سیفون و جمعآوری شد (25). به علت اینکه ماهیان خاویاری غذای خود را از کف میگیرند نمیتوان از حوضچههایی با کف شیبدار و مجهز به مخزن جمعآوری مدفوع استفاده کرد و بهتر است از حوضچههایی با کف مسطح برای این کار استفاده شود و مدفوع کف حوضچهها با سیفون کردن به خارج انتقال یابد (20). در هنگام غذادهی دقت کامل به عمل آمد که غذای مصرف نشدهای در کف حوضچهها باقی نمانده باشد. مدفوع جمعآوری شده بلافاصله در دمای 25- درجه سانتیگراد برای انجام آزمایشات بعدی منجمد شد.
برای نمونهبرداری از لاشه فیل ماهیان جوان 24 ساعت قبل از کشتار به ماهیان غذا داده نشد. از هر تکرار 3 ماهی (هر تیمار 9 ماهی) برای نمونهبرداری به صورت تصادفی انتخاب و جهت بیهوش کردن در عصاره گل میخک (300 لیتر/میلیگرم) قرار گرفتند. آنالیز ترکیبات لاشه و غذا به روشهای زیر و بر طبق (1995) AOAC انجام شد (3). پس از خارج کردن دستگاه گوارش ماهیان، لاشه آنها پس از خرد کردن و یکنواخت شدن برای اندازهگیری فسفر، کلسیم و منیزیم مورد استفاده قرار گرفت. مقداری از لاشه را در پلیتهای شیشهای قرار داده و در آون با دمای 105 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت خشک گردید، برای گرفتن خاکستر از نمونههای خشک شده استفاده شد این نمونهها را در بوته چینی قرار داده و به مدت 8 ساعت در کوره الکتریکی (Nabertherm, Germany) در دمای 546 درجهسانتیگراد قرار داده شد. پروتئین با استفاده از کلدال
(Gerhardt, Type:VAP 40, Germany) اندازهگیری شد. انرژی کل به وسیله بمب کالریمتر (PARR-1356, USA) اندازهگیری شد. فسفر کل با استفاده از روش وانادیوم مولیبدات و کلسیم و منیزیم با استفاده از جذب فتومتری با دستگاه فلیم اتمی (TAS-990, China) اندازهگیری شد. غلظت اکسیدکروم پس از هضم خاکستر نمونه و تبدیل اکسید کروم به اسید کرومیک با استفاده از جذب فتومتری با دستگاه فلیم اتمی اندازهگیری شد (3).
تجزیه و تحلیل دادههای به دست آمده با استفاده از روش آنالیز واریانس یک طرفه و اثر متقابل (اثر متقابل سطوح جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا و سطوح آنزیم فیتاز)، اثر جایگزینی (اثر جایگزینی سطوح پودر ماهی با پودر سویا) و اثر آنزیم فیتاز (اثر سطوح آنزیم فیتاز) در جیرههای آزمایشی (به غیر از جیره شاهد) با استفاده از روش آنالیز واریانس دو طرفه و بر اساس آزمون دانکن در قالب طرح کاملاً تصادفی با استفاده از نرمافزار 14 SPSS در سطح معنیداری 05/0 انجام پذیرفت و بررسی شد. تمام دادهها به صورت میانگین± انحراف از معیار بیان شدند.
نتایج
نتایج حاصل از اندازهگیری قابلیت هضم پروتئین، انرژی و ماده خشک در فیل ماهیان جوان تغذیه شده با جیرههای آزمایشی مختلف در جدول 2 آورده شده است. قابلیت هضم پروتئین به طور معنیداری در تیمار شاهد بیشتر از سایر تیمارها بود (05/0P<) و افزودن مکمل فیتاز در سطح جایگزینی 40 درصد موجب افزایش معنیدار قابلیت هضم پروتئین تا سطح تیمار شاهد شد (05/0P<)، که البته سطح 1000 با 2000 آنزیم فیتاز تفاوت معنیداری با یکدیگر نداشتند (05/0P>). قابلیت هضم انرژی در تیمار شاهد تفاوت معنیداری را با جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا در سطح 70 درصد نشان داد (05/0P<) اما افزودن مکمل فیتاز تاثیر معنیداری در تیمارهای آزمایشی ایجاد نکرد (05/0P>). با افزایش جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا قابلیت هضم ماده خشک در بین تیمارهای آزمایشی به طور غیرمعنیداری کاهش یافت (05/0P>). اما تفاوت معنیداری در بین تیمار سویا 70-فیتاز 1000 با تیمارهای سویا 40-فیتاز1000 و تیمار شاهد مشاهد شد (05/0P<).
تفاوت معنیداری در اثرجایگزینی، اثرآنزیم فیتاز و اثر متقابل در پارامترهای آزمایشی در بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (جدول 3) (05/0P>).
جدول 2: قابلیت هضم پروتئین، انرژی و ماده خشک در فیل ماهیان جوان تغذیه شده با جیرههای آزمایشی مختلف
جیره غذایی پارامترها (درصد) |
شاهد |
سویا 40 و فیتاز صفر |
سویا 40 و فیتاز1000 |
سویا 40 و فیتاز 2000 |
سویا 70 و فیتاز صفر |
سویا 70 و فیتاز 1000 |
سویا 70 و فیتاز2000 |
پروتئین |
31/2±88/92b |
15/1±83/85a |
83/1±29/87ab |
89/2±11/88ab |
26/1±59/82a |
23/2±27/84a |
90/1±31/86a |
انرژی |
60/1±36/91b |
31/2±39/87ab |
14/1±05/88ab |
59/1±68/86ab |
43/2±42/85a |
21/1±72/85a |
60/0±77/84a |
ماده خشک |
75/0±16/81b |
02/2±90/77ab |
89/2±42/79a |
00/2±65/77ab |
91/1±31/75ab |
24/2±70/73a |
39/1±65/75ab |
دادهها به صورت میانگین± انحراف از معیار بیان شدهاند (9n=)
حروف لاتین غیر مشترک در هر ردیف افقی اختلاف معنیدار بین تیمارها میباشد (05/0P≤).
%ADC قابلیت هضم مواد مغذی= (مواد مغذی جیره / مواد مغذی مدفوع) × (درصد نشانگر مدفوع/ درصد نشانگر جیره × 100)-100
جدول 3: اثرجایگزینی، اثرآنزیم فیتاز و اثرمتقابل بین تیمارهای آزمایشی در قابلیت هضم پروتئین،
انرژی و ماده خشک فیل ماهیان جوان
پارامترها (درصد) |
اثر جایگزینی٭ |
اثر آنزیم فیتاز٭ |
اثر متقابل٭ |
پروتئین |
05/0P> |
05/0P> |
05/0P> |
انرژی |
05/0P> |
05/0P> |
05/0P> |
ماده خشک |
05/0P> |
05/0P> |
05/0P> |
٭اثر جایگزینی، اثر آنزیم فیتاز و اثر متقابل برای تیمار شاهد محاسبه نشده است.
میزان فسفر و کلسیم لاشه در تیمارهای مختلف تفاوت معنیداری را نشان دادند (05/0P<)، اما میزان منیزیم لاشه فیلماهیان جوان تفاوت معنیداری بین تیمارهای مختلف نشان نداد (جدول 4) (05/0P>). میزان فسفر و کلسیم با افزایش میزان جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا کاهش یافت و افزودن آنزیم فیتاز به خصوص در سطح 2000 موجب افزایش معنیداری در میزان این دو عنصر در لاشه فیل ماهیان جوان شد (05/0P<).
جدول 4: برخی از عناصر معدنی (براساس ماده خشک) لاشه فیل ماهیان جوان تغذیه شده با جیرههای آزمایشی مختلف
جیره غذایی پارامترها (درصد) |
شاهد |
سویا 40 و فیتاز صفر |
سویا 40 و فیتاز1000 |
سویا 40 و فیتاز2000 |
سویا 70 و فیتاز صفر |
سویا 70 و فیتاز1000 |
سویا 70 و فیتاز2000 |
فسفر |
05/0±99/0e |
02/0±71/0bc |
03/0±76/0cd |
01/0±82/0d |
02/0±56/0a |
03/0±63/0ab |
03/0±72/0bc |
کلسیم |
06/0±86/0d |
06/2±67/0c |
05/0±65/0c |
05/0±74/0cd |
02/0±33/0a |
03/0±40/0ab |
03/0±51/0b |
منیزیم |
03/0±16/0a |
02/0±19/0a |
05/0±18/0 a |
02/0±22/0 a |
02/0±19/0 a |
03/0±20/0 a |
40/0±25/0 a |
دادهها به صورت میانگین± انحراف از معیار بیان شدهاند (9n=)
حروف لاتین غیر مشترک در هر ردیف افقی اختلاف معنیدار بین تیمارها میباشد (05/0P≤).
اثرجایگزینی، اثرآنزیم فیتاز و اثر متقابل در بین تیمارهای آزمایشی در جدول شماره 5 آورده شده است. اثر جایگزینی و اثر آنزیم فیتاز در فسفر و کلسیم معنیدار بود (05/0P<). از طرف دیگر اثر متقابل در بین هیچکدام از عناصر اندازهگیری شده معنیدار نبود (05/0P>).
جدول 5: اثرجایگزینی، اثرآنزیم فیتاز و اثرمتقابل بین تیمارهای آزمایشی در برخی از عناصر معدنی (براساس ماده خشک) در لاشه فیل ماهیان جوان
پارامترها (درصد) |
اثر جایگزینی٭ |
اثر آنزیم فیتاز٭ |
اثر متقابل٭ |
فسفر |
05/0P< |
05/0P< |
05/0P> |
کلسیم |
05/0P< |
05/0P< |
05/0P> |
منیزیم |
05/0P> |
05/0P> |
05/0P> |
٭اثر جایگزینی، اثر آنزیم فیتاز، اثر متقابل، برای تیمار شاهد محاسبه نشده است.
بحث
نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان دهنده این است که قابلیت هضم پروتئین، انرژی و ماده خشک با جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا کاهش مییابد که این کاهش در قابلیت هضم پروتئین در تیمار شاهد با تیمارهای سطح جایگزینی 40 درصد و 70 درصد و در قابلیت هضم انرژی تیمار شاهد با تیمار سطح جایگزینی 70 درصد معنیدار بود. در مطالعهای در رابطه با قابلیت هضم پودر ماهی و پودر سویا در جیره غذایی گربه ماهی چینی Leiocassis longirostris به این نتیجه رسیدند که قابلیت هضم پروتئین و انرژی کیک سویا کمتر از پودر ماهی است (18). همچنین Liu و همکاران (2009) گزارش کردهاند که جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا تا سطح 30 درصد جیره پایه موجب کاهش قابلیت هضم پروتئین و انرژی و ماده خشک در تاس ماهی سیبری Acipenser baeri میشود که این کاهش در مورد قابلیت هضم انرژی معنیدار است (20).
دلیل این نتیجه میتواند تفاوت در محتوای مواد مغذی و ترکیبات پودر سویا و پودر ماهی باشد که ممکن است در فعالیتهای هضم اختلال ایجاد کرده باشند. محققان اعلام کردهاند که قابلیت هضم پروتئین و دسترسی اسیدهای آمینه در آزاد ماهیان با فعالیتهای ضدتریپسین کاهش مییابد (17).
آنزیم فیتاز در دو سطح 1000 و 2000 واحد بینالمللی موجب افزایش معنیداری در قابلیت هضم پروتئین در فیل ماهیان جوان شد. مطالعات Biswas و همکاران (2007) در ماهی سیم دریایی قرمز Pagrus major و Vielma و همکاران (2004) در ماهی قزلآلای رنگین کمان Oncorhynchus mykiss نشان داد که جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا موجب کاهش معنیداری در قابلیت هضم پروتئین شد، اگرچه افزودن فیتاز تا سطح 2000 به طور معنیداری قابلیت هضم پروتئین را افزایش داد (5 و 32). همچنین گزارش شده که افزودن آنزیم فیتاز تاثیری در قابلیت هضم انرژی ندارد (1 و 5).
میزان فسفر و کلسیم لاشه با افزایش میزان پودر سویا در جیرهها، کاهش یافت که با آنچه که توسط Storebakken و همکاران (2000) برای ماهی آزاد آتلانتیک Salmo salar ، Vielma و همکاران (2000) برای ماهی قزلآلای رنگین کمان Oncorhynchus mykiss ، Mbahinzireki و همکاران (2001) برای تیلاپیای نیل Oreochromis sp. ، Imorou Toko و همکاران (a2008) برای گربه ماهی واندا Heterobranchus longifilis تغذیه شده با پروتئینهای گیاهی گزارش شده، مشابه است (15، 22، 29 و 31). درحقیقت فسفر و کلسیم ترکیبات غیرآلی غالب در کل ماهیان هستند و حدود 90 درصد کلسیم و هشتاد درصد فسفر در استخوان ماهیان یافت میشوند (13). در حالی که جذب کلسیم از آب بالاست و ماهی را کمتر وابسته به کلسیم غذا میسازد (12)، از طرف دیگر جذب فسفر از آب بسیار کم است (13). زیرا مقدار فسفر آب کم است (6)، علاوه بر این جذب کلسیم از آب با در دسترس بودن فسفر ارتباط دارد (12)، به هر حال در ماهی تیلاپیا و آزادماهیان به اثبات رسیده است که افزایش میزان غلظت کلسیم و فسفر کل بدن پاسخی است به افزایش سطوح آنها در غذا (22 و 28) برای مثال Mbahinzireki و همکاران (2001) در ماهی تیلاپیای نیل گزارش کرد که هنگامی که سطوح پودر کلزا در جیره افزایش یافته، میزان کلسیم، فسفر، منیزیم و آهن در لاشه به طور معنیداری کاهش یافته است (22). این محققان این نتایج را با جذب پایین این عناصر از غذا ارتباط دادهاند. شاید بتوان دلیل اصلی این موضوع را اثرات معکوس اسیدفیتیک که در جیرههای غذایی گیاهی وجود دارد مرتبط دانست، که پیوند غیر محلولی را با عناصر معدنی تشکیل میدهد (12 و 24).
میزان منیزیم با افزایش میزان جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا تغییر معنیداری نشان نداد. این نتیجه مشابه نتیجه Imorou Toko و همکاران (a2008) برای گربه ماهی واندا است (15). اگرچه در چندین گزارش دیگر میزان منیزیم لاشه با افزایش پروتئینهای گیاهی در جیره غذایی ماهی کاهش معنیداری یافته است (14 و 24). این ممکن است به دلیل ویژگیها و تفاوتهای مختص به هر گونه یا سطوح پایین اسیدفیتیک در جیرههای آزمایشی باشد (15 و 16).
در مطالعه حاضر با افزایش میزان آنزیم فیتاز میزان فسفر و کلسیم لاشه به طور معنیدار و میزان منیزیم به طور غیرمعنیداری افزیش یافت. در چندین مطالعه که توسط محققین مختلف صورت گرفته است، نشان داده شده که افزودن مکمل فیتاز به جیره غذایی سبب بهبود قابلیت هضم فیتات و افزایش مقدار مواد معدنی در ماهیان میشود (19و 25). بنابراین میتوان روشها و تکنیکهای استفاده از فیتاز را جهت افزایش مصرف فسفر غیر قابل هضم (به دلیل وجود فیتات) تایید کرد. همچنین گزارش شده که افزودن فیتاز در غذای آبزیان میزان دسترسی موجود زنده به فسفر را افزایش میدهد (4).
Bern and Madsen (1992) مشاهده نمودند که فیتات زدایی میتواند میزان جذب کلسیم و منیزیم را توسط ماهی قزلآلای رنگینکمان که از پروتئینهای گیاهی در جیره غذایی آن استفاده شده است را افزایش دهد (21).
البته لازم است به این نکته اشاره شود که چندین عامل متفاوت از قبیل نوع گونه ماهیان، ترکیبات جیرههای غذایی و واریتههای مختلف پروتئینهای گیاهی میتواند در نتایج حاصل از جایگزینی پروتئینهای گیاهی با پودر ماهی تاثیرگذار باشند (27).
در مجموع میتوان با استفاده از نتایج حاضر نتیجه گرفت که جایگزینی پودر ماهی با پودر سویا در سطح 40 و 70 درصد موجب کاهش قابلیت هضم پروتئین و انرژی و همچنین کاهش میزان فسفر و کلسیم در لاشه فیل ماهیان جوان میشود اما از طرف دیگر با استفاده از مکمل آنزیم فیتاز میتوان تا حدودی این نقیصه را جبران کرد و قابلیت هضم و جذب مواد مغذی و عناصر را بهبود بخشید.
تشکر و قدردانی
از همکاری صمیمانه کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی و دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نهایت تشکر و قدردانی را مینماییم. همچنین از تمامی دوستانی که در انجام این تحقیق همکاری نمودند سپاسگزاری میگردد.
1 دانشآموخته دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی
2دانشیار دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 دانشجوی دکترای دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع